پولی که ارزان‌تر باشد، هزینه‌ها را کاهش دهد و بتواند گردش مالی را در رکود تسهیل کند و بخش واقعی اقتصاد را حمایت کرده و ریسک آنها را نیز کاهش دهد یکی از ابزارهای حمایتی و کاهش ریسک بازار مشتقه ارز است. بازاری که بتواند با توجه به نرخ تورم مزمن و دو رقمی در ایران و انتظارات تورمی مقابله کند و درعین حال گشایشی برای بخش‌های ارزآور داخلی هم باشد.

بازار مشتقه ارز درواقع فروش آتی ارز است. حمایت بخش واقعی اقتصاد و روندهایی که موجب ایجاد ارزش افزوده در اقتصاد می‌شود را تقویت می‌کند. شرایط کنونی اقتصاد ایران و نیاز به بازارهای جدید و همچنین سرمایه‌های جدید چاره‌ای جز پذیرش اقتصاد متکی به بازار را ندارد. البته آوردن سرمایه‌های جدید نیز چاره‌ای جز تأمین و پوشش ریسک ندارد.

با این شیوه راه‌اندازی بازار مشتقه ارز اگرچه یکی از راه‌های پوشش ریسک استفاده از بازار مالی و بازار مشتقه است اما درشرایط کنونی اقتصاد و بازار مالی ایران این شیوه بهترین و مطمئن‌ترین راه برای شروع کار است. کارشناسان معتقدند برای موفقیت و بهبود در اقتصاد باید به شیوه‌ها و باقی ابزارهای مالی در این بخش توجه کرده و به نوبت آنها را به این بازار وارد کرد.

حرکت از اقتصاد نفتی به سمت اقتصاد بازار
بورس کالا به‌عنوان بستر مناسب برای ارایه بازار مشتقه ارز شناخته شده است، چون بیشتر قراردادهای آتی در بورس کالا تعریف شده‌اند. «حامد سلطانی‌نژاد» مدیرعامل بورس کالا با توجه به تعاریف و مزایای ابزار جدید یعنی بازار مشتقه ارز معتقد است که بورس ارز یا همان بازار مشتقه ارز بیشتر برای تجار و صادرکنندگان مناسب است و در مورد کسانی که با ریسک نرخ ارز روبه‌رو هستند، بسیار کاربرد دارد.

به گزارش طلانیوز به نقل از شهروند ، او در گفت‌‌وگویی از دلایل ایجاد بازار مشتقه ارز به‌عنوان یک بازار می‌گوید: اقتصاد ما از سمت اقتصاد نفتی و تک‌محصولی به سمت اقتصاد بازار پیش می‌رود. این رفتار دلایل متعددی دارد اما بخشی از این رفتار و اتفاق مربوط به کاهش قیمت نفت است. بخش دیگر هم مربوط به سیاست‌هایی است که درچند‌ سال اخیر درپیش گرفته شده و ‌درصد وابستگی به قیمت نفت بسیار کاهش پیدا کرده است.

او اضافه‌ می‌کند: حتی قرار بوده با تشکیل صندوق توسعه ملی مقدار بیشتری از درآمدهای نفتی به صندوق توسعه واریز شود و این درآمدهای نفتی به‌عنوان یکی از ثروت‌های ملی برای آیندگان سرمایه‌گذاری شود.

بانک مرکزی به‌عنوان عرضه‌کننده اصلی ارز می‌تواند نقش مهم در بازار پولی و در بخش ارزی ایفا کند اما با به‌ وجود آمدن بازار مشتقه ارز باز هم این نقش همچنان پررنگ خواهد بود؟ این سوالی است که سلطانی‌نژاد در پاسخ به آن توضیح می‌دهد: مجموعه عوامل نشان می‌دهد که سیستم اقتصادی و درآمدهای ما بیشتر به سمتی می‌رود که اتکای به نفت بسیار کمتر می‌شود.

در نتیجه نقش سیاست‌گذاری ارکانی مانند بانک مرکزی یا دیگر بخش‌ها متفاوت خواهد شد و دیگر مانند امروز نقش اساسی یا تعیین‌کننده ندارد بلکه به شیوه سیاست‌گذاری عمل خواهد کرد نه بازیگر اصلی.

مدیرعامل بورس کالا در مورد لزوم تشکیل چنین بازاری می‌گوید: همه چیز آماده برای رفتن به سمت اقتصاد بازارمحور پیش می‌رود. بنابراین به وجود چنین بازاری نیاز است. کشورهای دیگر هم به همین شیوه پیش رفته‌اند. یکی از نمونه‌های بارز گذر از اقتصاد دولتی تک‌محصولی به بازار آزاد کشور برزیل است.

او اضافه می‌کند: این کشور هم برای گذر از اقتصاد دولتی و تک‌محصولی بازارهای مختلف ایجاد کرد و به تدریج با فاصله گرفتن از نظام‌های دولتی به سمت بازار آزاد و نیازهای آن رفت. به این معنا هم که همزمان هم توسعه ابزاری داده و هم توسعه بازاری به همین دلیل هم بازارهای مالی خودش را تقویت کرد.

سلطانی‌نژاد با اشاره به این‌که درحال حاضر نیز بخش مهمی از تصمیم‌گیری و تعیین قیمت ارز در این کشور در بازارهای مالی تعیین می‌شود، توضیح می‌دهد: کشورهای دیگر مانند ترکیه، کره و... نمونه‌های بسیار خوب و کارآمدی از این تغییر سیستم هستند.

چاره‌ای جز رفتن به سمت نظام بازار نیست
سیستم بازار یا اقتصاد بازارمحور موضوعی است که در برخی اقتصادهای دنیا یا به‌طور کامل تجربه نشده یا هنوز برایش تصمیم مشخصی گرفته نشده است اما این‌که رشد و سلامت اقتصاد در گرو شناسایی بازارها و نیازهای موجود است، شکی نیست. چراکه بازار با نظارت کامل اجازه می‌دهد تا اقتصاد شفاف شود. تا چندی پیش برخی از اقتصادهای دنیا هنوز شیوه‌های سوسیالیستی را برای کنترل اقتصاد ترجیح می‌دادند، اما همراه‌شدن با اقتصاد جهانی نشان داد باید این نیازها از طریق شیوه‌های بازار انجام شود. سلطانی‌نژاد دراین‌باره و الزام رفتن به سمت اقتصاد بازار و استفاده از ابزارهای مالی به این شکل می‌گوید: بیشتر کشورهایی که الان به سمت این بازارها تمایل پیدا کرده‌اند، کشورهایی با نظام سوسیالیستی و کمونیستی بوده‌اند و وضعیتی به مراتب بدتر از وضع فعلی ما داشته‌اند اما با این حال به سوی چنین بازارهایی رفته‌اند.

وی اضافه می‌کند: چین یک نمونه دیگر آن است که با وجود نگه‌داشتن پوسته سیاست‌های سوسیالیستی اما در باطن به سمت اقتصاد بازار و تعیین قیمت از این طریق رفته‌اند. اگر بازارهای مشتقه را پیگیری کنید، می‌بینید که بزرگترین بازارهای مشتقه مبتنی بر کالاهای پتروشیمی در چین وجود دارد. حتی یکی از بزرگترین بازارهای مشتقه ارز درچین درحال راه‌اندازی است. حتی بزرگترین بانک توسعه‌ای دنیا که بیشتر کشورها نیز به سراغ آن رفتند و سهام آن را خریداری کردند، درچین راه‌اندازی شده است.

مدیرعامل بورس کالا با اشاره به این‌که نکته‌های گفته شده نشان می‌دهد که حتی اقتصادی سوسیالیستی هم به این نتیجه رسیده‌اند که بهترین راه قیمت‌گذاری بازار است، تأکید می‌کند:   این‌که قیمت‌گذاری برای چه کالایی باشد، فرقی نمی‌کند، مهم این است که بازار بهترین راه برای آن است. اگر بخواهیم به سمت بازارهای جهانی برویم، چاره‌ای جز رفتن به سمت بازار نیست و باید این ساختارها را پیاده کنیم.

مدیرعامل بورس کالا در مورد اهمیت وجود بازار مشتقه ارز و تعیین قیمت ارز می‌گوید: وجود چنین بازاری بسیار مهم است. نمی‌توانیم اگر هر خارجی که وارد ایران شد، بگوییم نرخ ارز را بانک مرکزی بگیرد. درحالی ‌که این افراد در بازار فعالیت می‌کنند و نباید برای داشتن و گرفتن قیمت به مرجع دیگری غیر از یک بازار مراجعه کنند. او اضافه می‌کند: تمام نیازهای این سرمایه‌گذار باید در بازار فراهم شود و اگر بازار بخشی از این پازل را ندارد، ممکن است مشکل‌ساز شود و سرمایه‌گذار حتی از ورود به بازار شما منصرف شود.

تغییر نقش بانک مرکزی
بانک مرکزی به‌عنوان سیاست‌گذار مهم‌ترین رکن در بازار پول به شمار می‌آید. این سیاست‌گذاری در بازار پولی ایران به اهمیت بیشتری نیاز دارد که بانک مرکزی عرضه‌کننده اصلی ارز و درعین حال کنترل‌کننده بازار ارز است. این‌که تمام درآمدهای ارزی دولت در خزانه و نزد بانک مرکزی تجمیع می‌شود، خود‌به‌خود می‌تواند نقش بانک مرکزی را بسیار با اهمیت کند اما حالا با وجود بازار مشتقه ارز که در بخش مالی کشور فعال می‌شود و نقش مهمی در تعیین نرخ ارز دارد؛ نقش بانک مرکزی چه می‌شود و چطور می‌توان نقش تعیین‌کننده سیاست‌گذار پولی کشور را در بخش مالی و بازار سرمایه تثبیت کرد. این موضوع زمانی اهمیت پیدا می‌کند که برخی مجموعه‌ها درکشور دارای بانک، کارگزاری بورس اوراق بهادار و صرافی هستند. سلطانی‌نژاد دراین‌باره می‌گوید: حال به موضوعی می‌رسیم که نقش بانک‌ها و مجموعه‌های مالی است. مجموعه‌هایی که هم بانک و صرافی را دارند و هم کارگزاری دارند. درگام نخست در مورد بخش پولی یا بانک‌ها به این نکته توجه کنید که بانک‌ها هم می‌توانند در بازار عمده فعالیت کنند هم خرده‌فروشی. البته بازار عمده بیشتر در بازار بین بانکی است.

او اضافه می‌کند: بیشترین قسمت تقاضای عمده بانک‌ها در بازار بین بانکی تأمین می‌شود اما در مورد تقاضای خرد به ‌هرحال بانک‌ها به‌عنوان یک مشتری می‌توانند وارد این بازار شوند. البته یک گروه مالی که دارای بخش‌های پولی، مالی و سرمایه‌گذاری است، بهتر و راحت‌تر می‌توانند در این حوزه فعالیت کنند و به احتمال زیاد موفق‌تر هم هستند. هرچند که اگر بازار، یک بازار رقابتی باشد طبیعی است که در این بازار موفق‌تر عمل می‌کنند.

مدیرعامل بورس کالا در مورد شبهاتی که در فعالیت این بازار و ساختارهای مربوط به آن وجود دارد، توضیح می‌دهد: اگر شبهه‌ای وجود داشته باشد، باید به این نکته توجه داشت که بازارهای مالی با توجه به نوع و ساختارشان بازارهای شفاف‌تری هستند. بازارهایی مانند بازار مشتقه ارز ازجمله بازارهایی هستند که از اساس برای کنترل و هدفمند کردن سفته‌بازی راه‌اندازی می‌شوند. سلطانی‌نژاد در مورد موفقیت این ابزار و آنچه باید به آن توجه داشت، می‌گوید: ما تجربه‌ای را در مورد بازار آتی سکه داشتیم اما به تدریج و پس از مدت کوتاهی دیدیم که بازار سکه تحت کنترل درآمد و موضوع سفته‌بازی صرف با توجه به شفافیت بازار از بین رفت. به این ترتیب با تجمیع تقاضا و عرضه در یک بازار شفافیت شکل می‌گیرد و در ضمن قابلیت سیاست‌گذاری و کنترل پیدا می‌کند.

اجزا و عملکرد در بازار مشتقه ارز
بازار مشتقه ارز تجربه‌ای تازه است؛ هرچند که مشابه این تجربه در بازار آتی سکه انجام شده و تا حدود زیادی اشکالات و چالش‌های آن مشخص شده است، اما در مورد بازار ارز وضع کمی متفاوت است. ارز یک کالای سرمایه‌ای نیست، اما در تشکیل سرمایه‌ و راه‌اندازی بسیاری از بخش‌های تولیدی و حتی ارزش‌افزوده‌ای اقتصاد بسیار با اهمیت است. به همین دلیل هم اجرای بازار مشتقه ارز و عملکردهای آن می‌تواند نقش مهمی در اقتصاد ایران به‌ویژه در پساتحریم داشته باشد. رکن مهم اجزای این بازار به‌عنوان یک ابزار جدید کارگزاران بورس اوراق بهادار هستند. «روح‌الله میرصانعی» دبیرکل کانون کارگزاران بورس اوراق بهادار دراین‌باره به «شهروند» می‌گوید: همه ارکان بازار بسترساز ابزارها و برنامه‌های جدید در بازار سرمایه هستند. هر بخشی در بازار سرمایه برای به ثمر نشستن یک طرح و طراحی یک ابزار کاری را برعهده دارد و تا به ثمر رسیدن و تصویب این طرح آن را دنبال می‌کند. اما نکته مهم اجرای این ابزار یا طرح است.

او اضافه می‌کند: تمامی ارکان تلاش خود را می‌کنند تا به مرحله اجرا برسد اما اجرای طرح و امور آن خودش یک برنامه و روند به‌طور کامل جداست. درواقع همه ارکان تلاش می‌کنند و تا به اجرا برسد اما در بخش اجرای این ابزار فقط کارگزاران هستند که آن را اجرا می‌کنند و باید به تنهایی با اشکال‌های آن دست‌وپنجه نرم کنند و دوباره از طریق گزارش کار و اشکال‌یابی این سیستم را پیش ببرند.

میرصانعی در مورد اهمیت نقش کارگزاران می‌گوید: کارگزاران درواقع نتیجه همه زحماتی را که تا به اجرا رسیدن کشیده شده، ثمر می‌بخشند. این کار بسیار دشوار است و نیازمند همراهی مسئولان است و این‌که این قانون به سرعت و با توجه به تجربه‌ای که در بازارهای آتی به دست آوردیم، مشکلات را حل کنند. درواقع توسعه این ابزار در اصل به دست کارگزاران انجام می‌شود.

او اضافه می‌کند: با وجود آن‌که هنوز مشخص نیست تاریخ دقیق راه‌اندازی بازار مشتقه ارزی چه زمانی است اما بیشتر کارگزاران خود را برای شناسایی بازار، نیازسنجی، کلاس‌های آموزشی و خلاصه هر آنچه می‌تواند کارگزاران را در این راه حمایت کند، انجام داده‌اند. دبیرکل کانون کارگزاران توضیح می‌دهد: ما در بازار سرمایه به وجود چنین بازاری شک نداریم و به دلیل اهمیت و کارایی این بازار همه علاقه‌مند هستند چنین بازار شکل بگیرد و توسعه پیدا کند. در ضمن بازار ما برای پیشرفت چاره‌ای جز این ندارد که به سمت توسعه بازار و راه‌اندازی چنین بازارهایی را در دستور کار خود قرار دهد.

منبع: طلانیوز